Aan de rand van Den Haag-Scheveningen, waar de stad overgaat in het duinlandschap, verrijst een van de belangrijkste onderdelen van Den Haag, juridische hoofdstad van de wereld: de nieuwe gebouwen van het Internationale Strafhof. In dit International Criminal Court (ICC) worden onder auspiciën van de Verenigde Naties oorlogsmisdadigers berecht. Ook al vanwege de politieke gevoeligheid van de processen die voor het ICC zullen plaatsvinden, worden aan de nieuwe gebouwen — op de locatie waar ooit de Alexander Kazerne stond — extreem zware veiligheidseisen gesteld. Die noodzaak en de wens de bebouwing in te passen in een groene omgeving, aan de grens van een natuurgebied, stelden de architecten voor een zware uitdaging. Het Deense architecten bureau Schmidt Hammer Lassen verwierf deze eervolle opdracht, founding partner Bjarne Hammer legt allereerst uit waarom zijn bureau besloot deze uitdaging op te pakken.
“Het ICC is een internationale instelling die, vanwege haar belang voor onze samenleving, om allerlei redenen een vaste plek nodig heeft. Bij het ontwerpen waren we ons bewust van de waarden die het bouwwerk straks dient uit te stralen. Voor de slachtoffers van oorlogsmisdaden en voor hun families moet het ICC respect, vertrouwen en hoop uitstralen. Daarom mag het niet gaan om een anoniem kantoorgebouw; het ontwerp moet de moed hebben de waarden en de geloofwaardigheid van het ICC uit te drukken”.
Beeldhouwwerk in het duinlandschap
Binnen het architectenbureau is niet aan te wijzen wie nu precies de hoofdrol speelt bij de totstandkoming van het ICC en zijn omgeving. Het is teamwork, waarbij niet alleen de architecten van Schmidt Hammer Lassen maar ook de opdrachtgevers, consultants op andere terreinen en SLA, de landschapsarchitecten, nadrukkelijk betrokken waren en zijn.
De filosofie, het concept voor de nieuwbouw van het ICC is sterk beïnvloed door de locatie. Hammer: “De bouwplaats ligt dicht bij de Noordzee, het nieuwe Strafhof is geplaatst tussen de stad en de natuur, in het rollende duinlandschap aan de rand van Den Haag-Scheveningen. De gedachte achter het concept is als het ware een beeldhouwwerk van gebouwen in het landschap, tot een grenssteen, een oriëntatiepunt, dat enerzijds de autoriteit van het ICC uitstraalt en anderzijds de menselijke maat vasthoudt. Je kunt het bouwwerk als geheel zien als een golvend samenstel van vormen tegen de horizon, herinnerend aan het duinlandschap. Het was voor ons vanaf het begin duidelijk dat de verbinding tussen het duinlandschap en de stadsrand interessante mogelijkheden zou bieden. Met dit gebouw, dat een betrekkelijk bescheiden ruimtelijke aanspraak doet, geven we het landschap als het ware terug aan de stad”.
Tuinen binnen en buiten
De natuurlijke begroeiing in het duinlandschap en beplanting rondom en binnen in het gebouw spelen een hoofdrol is het ontwerp voor het ICC. “Onze architectonische invalshoek is de voortzetting van de tuinen rondom de gebouwen in de begane grond, als een bekleding van de Hof Toren. Tuinen zijn altijd aanwezig geweest, in alle culturen. Daarom maken we gebruik van bloemen en planten uit elk van de ledenlanden van het ICC, zo symboliseren de tuinen op de begane grond als een groen oriëntatiepunt de eenheid van alle volkeren, los van nationaliteit en nationale cultuur”.
Meer dan waar ook heeft de ligging van de nieuwe locatie voor het ICC invloed gehad op de aanpak en het ontwerp van de architecten. Het duingebied Meijendel, op de grens van Den Haag-Scheveningen en Wassenaar, is een Natura 200 gebied. Dat feit alleen al maakte het wenselijk, zelfs noodzakelijk, de eenheid van bebouwde omgeving en natuurgebied vast te houden. De architecten stonden voor de uitdaging de binnenkant van het gebouwencomplex te verbinden met het internationale collectief van het ICC, terwijl de buitenkant niet alleen verbinding houdt met het Hollandse landschap, maar ook open staat voor het publiek. Zo is het beeld van de wandelpaden door het duingebied een bron van inspiratie geweest voor het concept van het binnenplein, de Plaza.
Het concept van de Groene Stad – waar het ICC straks een uitnemende showcase van zal zijn – is in Denemarken onder die naam nog niet bekend. Maar, verteld Hammer, in Denemarken leven wel degelijk vergelijkbare ideeën en initiatieven. “Waar mogelijk zorgen wij, bij Schmidt Hammer Lassen, er altijd voor dat groen een rol speelt in door ons ontwikkelde stedenbouwkundige plannen”.
Duurzaamheid hoog op de agenda
SLA, de Deense landschapsarchitecten die ook in het ICC-project een rol spelen, werkt al vele jaren met elementen van natuur, met veel aandacht voor biodiversiteit en een goede leefomgeving voor mensen, dieren en insecten. Duurzaamheid stond en staat ook bij ontwerp en bouw van het ICC-complex hoog op de agenda. Zoals architect Jan-Paul Koning, senior architect bij Schmidt Hammer Lassen, stelt: “Duurzaamheid vind je vooral ook terug in elementen die niet direct in het oog springen, zoals bijvoorbeeld de koud- en hitteopslag. Die voorziening is de grootste in zijn soort in heel Nederland. Zo is er een hele lijst van voorzieningen, geïntegreerd in het gebouw en in het gebied eromheen, van waterbesparende wc’s en kranen, automatische aansluiting van de verlichting, afhankelijk van het daglicht, biologisch schoonhouden van de vijver en, niet te vergeten, groene daken. Verder moeten we niet vergeten dat het gebouwencomplex staat aan de rand van een Natura 2000 zone, in het waterwingebied. Daarom hebben we te maken met strikte normen voor het materiaalgebruik; ook tijdens de bouw dient elke lekkage en bodemvervuiling te worden voorkomen”.
Planten spelen hoe dan ook een belangrijke rol in het ontwerp van het nieuwe ICC. Iedereen die er werkt of die het Strafhof bezoekt zal straks de aanwezigheid van planten binnen en buiten het gebouw ondergaan. Daarbij speelt de relatie met het duinlandschap van Meijendell een hoofdrol; de beplanting in en rondom het complex weerspiegelt de natuurlijke begroeiing van de omgeving. Vanwege het klimaat was het niet mogelijk planten en bloemen uit alle in het ICC vertegenwoordigde landen te gebruiken. Maar men kon wel voor de beveiliging doornstruiken inzetten, zodat er geen lelijke hoge hekken hoeven te worden neergezet. Voor het onderhoud van het groen in en rondom het gebouwencomplex is een plan ontworpen, compleet met vervanging van planten wanneer dat nodig is en met een irrigatiesysteem.
Architectenbureau Schmidt Hammer Lassen heeft de eervolle opdracht voor het ontwerp van het Internationale Strafhof ongetwijfeld mede te danken aan zijn ‘groene’ reputatie. Zo won het bureau in 2013 in Noorwegen de Nordic Building Challenge, met een ontwerp voor de herinrichting en uitbreiding van een kantoorgebouw van 50.000 vierkante meter in Oslo, met een volledig nieuw innovatief systeem voor verlaging van het energieverbruik en de CO2 uitstoot. Daarbij werkte Schmidt Hammer Lassen samen met LOOP architecten, COWI Denemarken, Norway Transsolar Energitechnik en Vugge til Vugge Denmark. Als dat werk klaar is zal het gebouw geen 50.000 meer 79.000 vierkante meters tellen en een duurzaam herkenningspunt zijn voor Oslo: het hoogste gebouw van Noorwegen en de eerste kantoortoren in Noorwegen net natuurlijke luchtverversing”.
Hieronder nog enkele foto’s met extra informatie, aangeleverd door architectenbureau Schmidt Hammer Lassen (in het Engels)
Den Haag and the Meijendel dune landscape
The ICC site is situated in the former Alexanderkazerne on the border of the city of The Hague and the Meijendel dune landscape, an important water reservoir and Natura 2000 protected area.
One of the primary and most improtant aims of the landscape concept is to “reunite” the site with the dune landscape and hereby allowing the ICC permanent premises to be situated in the unique surrounding of the Meijendel landscape.
Security and landscape concept
The ICC permanent premises security level is extremely high, due to the nature of the cases the court deals with. By integrating the security precautions in the general landscape concept, the ICC permanent premises obtains a situation, where the building complex has a safe and secure atmosphere and the security measures are hidden from public view.
The primary idea is to situate the complex as a cut in the landscape, establishing an interior that relates to the international collectivity of the ICC, and an exterior that entrenches the ICC to the local dutch landscape and opens it to the public.
Sand footpaths in the dune landscape
Even though solving complex demands, the basic inspiration of the landscape design is very simple. The image of sand footpaths through the dune landscape is the underlying theme of the design of as well the Plaza as the parking areas.
Security, parking and public spaces integrated within the dunes
The functions of the ICC permanent premises places many and complex demands upon the surroundings. The simple and flexible concept allows the security‑, traffi c and public funtions to be integrated in the dunes in a way, that makes the general impression of the site, experienced from adjacent streets and building, green and “duny”.
A general aim is to “minimize paving and maximize dunes”.
The Plaza area
The aim of the plaza design is to integrate the plaza functions in the dune landscape.
Several access points leads into the dunes, where they merge and lead the visitors towards the main entrance pavilion. The paved area is minimized to create as much dune landscape as possible. In two areas; in front of the entrance pavilion and near the main access point by van Alkemadelaan the paths expands to create an open space. By the entrance pavilion the space is meant for arrival and reception of guest. By van Alkemadelaan the expansion creates a space for public gatherings, TV transmission, commemoration and occasionally even demonstrations. The aim is to create an informal and democratic public space within the dune landscape.
Vegetation — Borrowed from the adjacent landscape
The vegetation in the ICC site is “borrowed” from the adjecant Meijleden area. Grasses and herbs complemented by shrubs and small trees. As time goes by, the vegetation will evolve and the dune slopes facing north and east will have a diff erent vegetation from the ones facing south and west. The diff erent sun‑, wind- and water conditions in the dune hills will allow some plants to thrive and some to fade, creating variation throughout the landscape. In this way, the ICC site will be perceived as a coherent part of Meijleden. As the shrubs area a part of the security concept, and thorny shrubs in the dunes along the site border replaces the fence that is normally required to obtain the necessary security level. By using resident vegetation, the landscape will easily become the inhabitat of native birds and insects. All plants are in line with Natura 2000 guidelines.