Amster­dam, stad van grach­ten en bomen

In de mees­te wereld­ste­den is groen, zijn bomen, niet direct de meest opval­len­de ele­men­ten. Een park heeft een wereld­stad meest­al wel, zoals Hyde Park in Lon­den, of het roem­ruch­te Von­del­park in Amster­dam. Maar het Amster­dam­se stads­cen­trum wordt voor­al geken­merkt door de met dui­zen­den iepen beplan­te grach­ten­gor­del, bewon­derd door elke bezoe­ker. Niet voor niets was de hoofd­stad van Neder­land in 2012 ‘Euro­pean City of Trees’ als zoda­nig benoemd door de Euro­pe­se orga­ni­sa­tie van boom­spe­ci­a­lis­ten, de Euro­pean Arbo­ri­cul­tu­ral Coun­cil nadat eer­der al, in 2010, de hele Amster­dam­se grach­ten­gor­del door de UNESCO was aan­ge­merkt als Werel­derf­goed.
Sta­bie­le bodem
Bij­zon­der is, dat juist bomen, in het bij­zon­der iepen, een belang­rij­ke rol heb­ben gespeeld bij het ont­staan en de uit­bouw van de grach­ten­gor­del, in de 17de eeuw. Hans Kaljee en Jan-Wil­lem Obbink beschrij­ven in een arti­kel onder de titel ‘Amster­dam plant al 400 jaar bomen’ hoe rei­zi­ger al in de 17de eeuw zich ver­baas­den over het groe­ne aan­zien van Amster­dam. In die tijd immers was de open­ba­re ruim­te in gro­te ste­den boom­loos. De iepen langs de Amster­dam­se grach­ten wer­den, aldus Kaljee en Obbink, ver­moe­de­lijk niet alleen geplant om esthe­ti­sche motie­ven, maar ook omdat het wor­tel­stel­sel de bodem sta­biel hield, en de kades op die manier intact. Boven­dien was iepen­hout goed bruik­baar voor aller­lei doel­ein­den, zoals de con­struc­tie van sluis­deu­ren en de ver­vaar­di­ging van klom­pen. Het iepen­loof, dat in de jaren ’50 door de toen­ma­li­ge Dag­boe­ka­nier van dag­blad Het Parool als een soort sym­bo­li­sche lau­wer­krans werd toe­ge­kend aan ver­dien­ste­lij­ke Amster­dam­mers, bood in de zomer ver­koe­len­de scha­duw aan markt­koop­lie­den en wan­de­laars.
Bomen­zand
In de hui­di­ge tijd, nu Amster­dam als een mag­neet steeds nieu­we bewo­ners blijft aan­trek­ken, groeit en gedijt, is het gemeen­te­lij­ke beleid erop gericht ener­zijds de nieu­we inwo­ners bin­nen de stads­gren­zen te huis­ves­ten, maar ander­zijds het groe­ne aan­zien van de stad te hand­ha­ven en te ver­ster­ken. Al ruim der­tig jaar han­teert men daar­bij dui­de­lij­ke maat­sta­ven voor de aan­plan van nieu­we bomen. Die moe­ten kun­nen beschik­ken over vol­doen­de rui­me voor de wor­tel­struc­tuur: mini­maal 25 kubie­ke meter ‘door­wor­tel­ba­re ruim­te’, zoveel moge­lijk gevuld met een spe­ci­aal door des­kun­di­gen van de gemeen­te Amster­dam en uni­ver­si­teit Wage­nin­gen ont­wik­keld grond­meng­sel, bekend onder de naam ‘Amster­dams bomen­zand’.
Een aspect dat in veel ste­den leidt tot pro­ble­men is het samen­gaan van boom­wor­tels met onder­grond­se kabels en lei­din­gen. Juist in Neder­land, waar kabels meer dan waar ook keu­rig onder­gronds wor­den opge­bor­gen, ver­eist die sym­bi­o­se spe­ci­a­le aan­dacht van de plan­ners en de plan­ters – net zoals de sym­bi­o­se van bomen met de ruim­te­lij­ke en ande­re behoef­ten van rij­den­de en gepar­keer­de auto’s.
Bomen­toets
Bei­de kan­sen op pro­ble­men zijn in Amster­dam gron­dig aan­ge­pakt, om niet te zeg­gen ‘onder con­tro­le’. Het Amster­dams Plan­vor­mings­over­leg telt experts op de gebie­den van ste­den­bouw, onder­grond­se infra­struc­tuur en boom­tech­niek, schrij­ven Kaljee en Obbink, advies van dat over­leg kan ertoe lei­den dat in het kader van een ont­wik­ke­lings­plan naast bodem­kwa­li­teit, arche­o­lo­gie, fun­de­rin­gen ener­gie en de even­tu­e­le aan­we­zig­heid van explo­sie­ven, ook de even­tu­e­le gevol­gen voor de bomen in kaart wor­den gebracht. Daar­toe heeft Amster­dam zelfs een spe­ci­a­le ‘bomen­toets’ ont­wik­keld, waar­mee ‘boom­waar­den’ kun­nen wor­den betrok­ken in de beschou­win­gen over een voor­lig­gend plan. Zo wor­den par­keer­plaat­sen ont­wik­keld die, door de com­bi­na­tie met spe­ci­aal inge­rich­te ‘wor­tel­stra­ten’, opti­maal ruim­te bie­den aan bomen.
Dui­de­lijk mag zijn, dat ook 400 jaar na de aan­plant van de eer­ste bomen langs de grach­ten, het samen­gaan van bewo­ning, bak­ste­nen en wie­len met duur­zaam groen, in Amster­dam nog steeds hoog in het vaan­del staat.
 
 
NB: Bij het schrij­ven van dit arti­kel is gebruik gemaakt van het arti­kel ‘Amster­dam plant al 400 jaar bomen’ uit het vak­blad Groen.